تلقیح به معنای بارداركردن و لقاح به معنی باردارشدن است. تلقیح مصنوعی، عبارت است از این كه زن با وسایل مصنوعی و بدون وقوع رابطه زناشویی باردار شود. حال سوال این است كه بچه متولد شده از تلقیح مصنوعی، دارای نسب قانونی است یا خیر؟ سه مورد مختلف وجود دارد.
1- تلقیح مصنوعی با نطفه شوهر
هرگاه مرد از طریق عادی نتواند صاحب فرزند شود ولی از طریق تلقیح مصنوعی بتواند، بی شك این طفل متعلق به مرد صاحب نطفه و زن وی می باشد؛ زیرا كلیه شرایط قانونی نسب در این جا وجود دارد و مانعی برای الحاق فرزند به پدر و مادر خود نیست. قانون گذار در موارد 1158 و 1159 ق.م از نزدیكی سخن گفته است و مقصود قانون گذار راه غالب برای بچه دار شدن است. پس اگر نطفه شوهر از غیر موارد غالب ذكر شده، داخل رحم زن تزریق شود، در الحاق این طفل به پدر و مادر قانونی خود شك نباید كرد.
2- تلقیح مصنوعی با نطفه غیر شوهر
حرمت باروری زن با نطفه ی مرد بیگانه نزد اکثر فقها پذیرفته شده است. فقها به روایت های چندی برای استنباط چنین حکمی استناد می کنند. روایت علی بن سالم در شمار این روایت هاست. وی از حضرت صادق (ع) نقل کرده است:
ان اشد الناس عذاباً یوم القیامه رجل اقّر نطفته فی رحم یحرم علیه شدیدترین عذاب در روز قیامت، عذاب مردی است که نطفه ی خود را در رحم زنی که نسبت به او حرام است بریزد .
روایت بر این دلالت دارد که قرار دادن نطفه ی مرد در رحم زنی که بر وی حلال نیست جایز نمی باشد. این عمل، در اغلب موارد، به صورت مباشرت از سوی مرد انجام می گیرد، اما اطلاق اقرّ به گونه ای است که قرار دادن توأم با مباشرت و بدون مباشرت مرد را در بر می گیرد.
3- تلقیح مصنوعی با استفاده از جنین جایگزین
جمع آوری اسپرم و تخمک از زوج های دیگر یا مردان و زنان بیگانه و بارور کردن آن ها با یک دیگر و همچنین بارور کردن رحم مادر جانشین با تخمک مزبور یا جنین حاصل از آن است.
نفس عمل جمع آوری اسپرم و تخمک از زوج ها و مردان و زنان بیگانه در صورتی که دارای مقدمات حرام مانند نگاه کردن یا لمس نامحرم یا خود ارضایی نباشد، از نظر فقهی منعی ندارد. همچنین بارور کردن تخمک زن با اسپرم همسرش در خارج رحم از نظر فقهی منعی ندارد و در منابع فقهی دلیلی بر عدم مشروعیت آن ها نیست، در نتیجه فقها نیز بنا به عدم وجود دلیل بر حرمت و با استناد به اصل اباحه، آن را جایز دانسته و فتوایی بر حرمت آن نداده اند. قانون نحوه ی اهدای جنین به زوج های نابارور نیز به جواز باروری تخمک به این شیوه اشاره دارد، از این رو از نظر حقوق نیز منعی وجود ندارد. اما حکم باروری تخمک زن بیگانه با اسپرم مرد بیگانه در خارج از رحم، موضوع جدیدی است که قبلاً وجود نداشت. باروری تخمک زن بیگانه با اسپرم مرد بیگانه در خارج از رحم در صورت در بر نداشتن مقدمات حرام جایز دانسته شده است، بدین دلیل که در زمره ی عناوین محرمه قرار نمی گیرد و هیچ یک از ادله عدم جواز پیشین نیز شامل این مورد نمی شود.
با توجه به وجود فتاوی جواز و عدم جواز درباره ی بارورکردن رحم زن ثالث با تخمک بارور شده یا جنین رشد یافته، چنین استنباط می شود که اشخاصی که فتوای مرجع آن ها عدم جواز استفاده از رحم جایگزین بدون وجود رابطه ی زناشویی بین مرد صاحب اسپرم با مادر جانشین است، به دلیل نامشروع بـودن موضـوع قرارداد نسبـت به آن ها نمی توانند نسبت به چنین قراردادی با یک دیگر توافق کنند، اما اشخاصی که فـتوای مرجع آن ها جواز استفاده از این شیوه است به دلیل مشروع بودن موضوع قرارداد نسبت به آن ها می توانند نسبت به چنین قراردادی با یک دیگر توافق نمایند و در صورتی که دیگر شرایط صحت قرارداد وجود داشته باشد، قرارداد آن ها از جنبه ی فقهی صحیح و نافذ و قانون نیز نسبت به آن ساکت است.
در هر حال، اگر تلقیح مصنوعی با نطفه غیر شوهر باشد رابطه حقوقی طفل با مادر را در صورت آگاهی مادر از نطفه غیر یا عدم آگاهی وی قائل به تفكیك شده اند. در صورت آگاهی زن از این كه نطفه مال شوهر او نیست، طفل ولد ناشی از زنا، ولی در صورت عدم آگاهی، طفل ولد ناشی از شبهه بوده و منتسب به مادر است. در خصوص رابطه حقوقی طفل با پدر نیز خیلی از حقوق دانان بین جهل و علم مرد نسبت به نطفه تزریق شده قایل به تفكیك شده اند. در صورت علم، این كه نطفه مال مرد دیگری است ولد ناشی از آن زنا، ولی در صورتی كه مرد به تصور این كه نطفه مال خود وی است ولی در حقیقت نیست، ولد ناشی از آن شبهه خواهد بود.
البته در این خصوص میان فقها اختلاف نظر وجود دارد. برخی در این خصوص معتقدند چون زنا صورت نگرفته طفل ولد ناشی از شبهه بوده و متعلق به هر دوست، علم و جهل در این مورد فرق نمی كند. فقهای بزرگ نظیر شیخ طوسی و محقق صاحب جواهر معتقدند هرگاه از طریق مساحقه، طفلی به دنیا بیاید متعلق به صاحب نطفه است.
برگرفته از کتاب حقوق خانواده تالیف آقای دکترمحمد رسولی کارشناس ارشد حقوق و وکیل پایه یک دادگستری و مشاور حقوقی
نظر کاربران
